بررسی زمینه های بروز آَشوب های جدید؛
کدام طبقات اجتماعی در ناآرامی‌ها حضور داشتند؟
در چند روز اخیر کشور دوباره با چند تجمع اعتراضی مواجه بوده است؛ تجمعاتی که البته به پای اتفاقات دی‌ماه نمی‌رسد اما به هر حال در نوع خود قابل بررسی و مداقه است.
هفته نامه مثلث نوشت:سوالات مهمی به لحاظ جامعه‌شناختی و سیاسی در این مورد مطرح است.
اول باید به این پرداخت که ریشه‌های جامعه شناختی آشوب‌های اخیر چیست؟
اصلاح‌طلبان و اصولگرایان چه موضعی در مورد این آشوب‌ها اتخاذ کرده‌اند؟
آیا با وجود آشوب‌ها و عدم مذاکره با آمریکا دولت روحانی کارکردش را از دست نمی‌دهد؟
نظام چگونه باید با این ماجرا برخورد کند؟
باید به دقت به این مسائل پرداخت.
چرا آشوب؟
نکته اساسی این است که کدام طبقه از جامعه از موجود ناراحت است و برای ابزار ناراحتی به خیابان‌ها می‌آید.
نگاهی به جمعیت حا‌ضر در کف خیابان این نمایه را به ما می‌دهد که طبقه متوسط چندان خود را درگیر این ماجرا نکرده و ترجیح داده همچنان با رویکرد محافظه‌کارانه خود به سیستم و دولت برای حل مسائل اعتماد داشته باشد.
این‌گونه اما نیست که بگوییم تمام افرادی که در ناآرامی‌ها حضور داشته‌اند از طبقه فقیر بوده‌اند. چه اینکه در موج اخیر و موج قبلی به خوبی می‌شد رد‌پای طبقه خرده بورژوا یعنی صاحبان وسایل تولید کوچک را دید. آنها در ماجرای شلوغی بازار به خوبی در میان جمعیت دیده شدند. دلیلش هم این است که آنها کاسبی خود را در خطر دیده‌اند.
هرچه هست این دو طیف فعلا فکر کرده‌اند که با بیان اعتراض خود در کف خیابان می‌توانند مسؤلان را مجاب به تلاش برای حل مشکل کنند.
این نکته هم البته قابل ذکر است که تمام طبقه کارگر خود را درگیر این پدیده نکرده است و تنها در نواحی خاصی از کشور می‌توان آنها را به این شیوه یافت.
سیاسیون چه گفته‌اند؟
اصلاح‌طلبان در دور قبل آشوب‌ها چه در ماجرای بازار و چه در ماجرای دی ماه تلاش کردند نشان دهند با این پدیده مخالف هستند. این بار اما شرایط فرق کرده است. آنها چندان تمایلی نداشتند خود را مقابل این داستان بدانند. اعلام عقیده‌ای که همراه بود با ارائه هشدار نکته مهم این ماجرا بود. بعضی هم اصلا بدشان نیم آمد خود را لیدر بدانند.
در این میان طیف اکثریت اصولگرایان موضع قابل قبولی داشتند. برخی نیز که از جریان رادیکال بودند در مواضعی اشتباه خواستار تداوم این شکل از اعتراض بودند. برآیند کلی اما این بود که اصولگرایان اگر‌چه رقیب دولت هستند اما از این شیوه ناراحت و ناخرسندند.
آشوب با دولت چه می‌کند؟
وجه دیگر این ماجرا چگونگی تاثیرگذاری آشوب‌ها بر عملکرد دولت است. سوال این است که حسن روحانی چگونه با این پدیده مواجه خواهد شد. او در گفت‌وگوی خود گفت که این ماجرا به لحاظ جمعیتی چندان قابل توجه نبوده است. اما به هر حال دونالد ترامپ و دشمنان ایران دل بسته تداوم این اعتراضات هستند. طبیعی است که او به‌هیچ‌وجه تمایل به تداوم این پدیده نداشته باشد و حتما در دستور کار نحوه درن مواجهه به این ماجرا را دارد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که نظام برخورد معقولانه و همراه با صبر با این ماجرا داشته است.
کدام مناطق شلوغ شد؟
تجمعات روز پنجشنبه در برخی شهرها از جمله اراک، مشهد، شیراز، اصفهان و کرج با بازتاب خبرگزاری‌های مختلف روبه‌رو شد. خبرگزاری «ایسنا» پنجشنبه‌شب در گزارشی نوشت که تجمعاتی در اعتراض به آنچه مشکلات معیشتی و اقتصادی می‌خواندند، شکل گرفت که کمی پس از حضور مأموران امنیتی پایان یافت.
ایسنا ادامه داد: «ظهر پنجشنبه ۱۱ مرداد، شماری در شیراز با حضور در خیابان‌های توحید، چهارراه زند و خیابان لطفعلی‌خان زند، تجمعی اعتراضی را برپا کردند که با حضور نیروهای پلیس خاتمه یافت. تجمع‌کنندگان که شمار آنان بیش از ۲۰۰ نفر نبود با سردادن شعارهایی نظیر «بازاری، حمایت حمایت!» خواستار پیوستن کسبه و بازاریان به جمع خود و در ادامه هم حمایت نیروهای پلیس را خواستار شدند. در این میان برخی شعارها ساختارشکنانه بود. مأموران پلیس از کسبه خواستند مغازه‌ها و پاساژها را تعطیل کنند. حوالی ساعت ۱۲ ظهر پلیس با پرتاب گاز اشک‌آور کوشید تا تجمع‌کنندگان را که شمار آنان بیشتر شده بود، پراکنده کند. در اعتراضات شیراز ناظران این تجمعات در عین حال که این شکل از اعتراضات را محکوم می‌کردند، از سیاست‌های اقتصادی انتقاد داشتند و تداوم وضعیت کنونی و مشکلات معیشتی و اقتصادی را مشکل‌آفرین دانستند. این تجمع در ساعت 13:30 ظهر پنجشنبه پایان یافت. شعارهای معترضان که ابتدا اعتراض به وضعیت معیشت و اقتصاد بود، خیلی سریع به سمت شعارهای تند سیاسی کشیده شد.» نماینده مردم شیراز هم با اعلام خبری مبنی بر پایان اعتراضات مردمی در شیراز گفت: «تا جایی که مطلع هستم تعدادی از مردم روز پنجشنبه در شیراز جمع شدند و شعارهایی هم دادند اما من نشنیدم کسی را دستگیر کرده یا کتک زده باشند یا برخورد امنیتی صورت گرفته باشد و فقط رفتارها جنبه کنترلی داشته است. همان پنجشنبه هم اعتراضات تمام شد و فراخوان جدیدی هم صادر نشده است.» مسعود رضایی درخصوص اعتراضات اخیر مردم در شهر شیراز و استان فارس افزود: «خواسته‌های مردم را دقیق نمی‌دانیم اما آنچه مسلم است نارضایتی عموم مردم از وضع اقتصادی و مشکلات معیشتی است. البته شاید در میان مردم عده‌ای هم اهداف سیاسی داشته باشند اما عمده آنها مسائل اقتصادی را دنبال می‌کنند. درواقع عرصه بر مردم روزبهروز تنگ‌تر و سفره آنها روزبهروز کوچک‌تر می‌شود. هیچ امیدی هم برای بهبود ندارند. مسئولان هم از نماینده مجلس تا هیات دولت و وزرا همه سعی بر حرف‌درمانی و راهکارهای شعاری دارند.»
او با بیان اینکه مسئولان سعی دارند با وعدهووعید اعتراضات را خاموش کنند، گفت: «دوره وعدهووعید گذشته است، مسئولان باید کاری کنند که برای مردم ملموس باشد و مردم شاهد اوضاع بهتری باشند تا شرایط بهتر شود. پول در جیب مردم روزبهروز و دقیقه‌به‌دقیقه کم‌ارزش‌تر می‌شود. بر همین اساس نارضایتی‌ها افزایش یافته و عمده اعتراضات هم بر همین اساس است اما اهداف دیگری هم در کنار آن دنبال می‌شود.» ایسنا ادامه داده است: «ظهر پنجشنبه هفته گذشته در میدان شهدای مشهد نیز تجمع اعتراضی به‌علت مشکلات معیشتی و اقتصادی برگزار شد. تجمع‌کنندگان که حدود ۲۰۰ نفر بودند بعضا شعارهای انتقادی سر می‌دادند.» بر اساس این گزارش، «حیدر خوش‌نیت»، سرپرست فرمانداری مشهد اعلام کرد که تجمع در میدان شهدای مشهد مجوز ندارد. او ادامه داد: «به علت سوءاستفاده دشمنان مردم ایران به هیچ تجمعی مجوز داده نشده و نمی‌شود و همه تجمعات غیرقانونی است.» سرپرست فرمانداری مشهد در رابطه با برخورد با تجمع‌کنندگان، در ادامه گفت: «نیروی انتظامی فرمانده میدان بوده است. تجمع جزئی بوده و شمار اندکی حضور داشتند که شعارهای مختلفی سر می‌دادند.» خوش‌نیت درخصوص صحبت فرمانده سپاه امام‌رضا(ع) با تجمع‌کنندگان گفت که کار به صحبت نرسید و تجمع جمع شد.
معاون سیاسی، امنیتی، اجتماعی استانداری خراسان رضوی نیز روز پنجشنبه در گفت‌وگو با «مهر» گفت: «هیچ تجمعی در شهرهای خراسان رضوی برگزار نشد و در شهرهای مختلف خراسان رضوی به‌ویژه مشهد فضا آرام بوده و مشکل جدی وجود ندارد.» محمدرحیم نوروزیان افزود: «در عین حال چند نفر که مشکوک به تلاش برای انجام اقدامات غیرقانونی در این راستا بودند در مشهد توسط نیروی انتظامی بازداشت شدند تا موضوع مورد بررسی قرار گیرد.» تجمعات پراکنده اصفهان روز پنجشنبه در اعتراض به وضعیت اقتصادی ادامه یافت و علاوه‌بر اصفهان، در شاهین‌شهر و نجف‌آباد هم تجمعاتی شکل گرفت. پنجشنبه، در منطقه شاپور جدید اصفهان تجمع اعتراضی با سردادن شعارهایی با موضوع مشکلات اقتصادی و بیکاری انجام شد. در این میان برخی شعارها ساختارشکنانه بود. نیروهای امنیتی برای متفرق‌کردن تجمع‌کنندگان وارد شدند که به درگیری‌های پراکنده منجر شد. روز پنجشنبه، در نجف‌آباد هم تجمع اعتراضی رخ داد و تجمع‌کنندگان با شعار نسبت به وضعیت اقتصادی کشور اعتراض کردند. برخی بازاریان نجف‌آباد با بستن مغازه‌ها نسبت به وضعیت اقتصادی اعتراض کردند که در نهایت بازار نجف‌آباد تعطیل شد. در شاهین‌شهر هم تجمع اعتراضی و با شعارهای بیشتر اقتصادی انجام شد. تجمع‌کنندگان شاهین‌شهری که اغلب آنان را زنان تشکیل می‌دادند، از بازاریان خواستند که به آنها بپیوندند.»
تجمع‌های اعتراضی در اصفهان از روز سه‌شنبه، ۹ مرداد، در منطقه شاپور جدید آغاز شد و معاون سیاسی و امنیتی استانداری اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا گفته بود که «این تظاهرات صنفی است و در اعتراض به گرانی قطعات یدکی انجام می‌شود، اما شماری قصد دارند در این فضا موج‌سواری کنند.» طباطبایی افزوده بود که «اعتراضات صنفی باید از طریق مراجع قانونی مانند وزارت صنعت پیگیری شود نه از راه تجمع و تظاهرات.» برهمین‌اساس، امام‌جمعه اصفهان هم در خطبه‌های نماز جمعه گفت: «گرانی وجود دارد و برخی نسبت به مالیات‌ها اعتراض دارند؛ مردم در این موضوع حق دارند، اما راه‌افتادن در خیابان مبنایی ندارد. صدای خود را به چه کسی می‌خواهند برسانند؟ به مسئولان؟ مسئولان که خود این موضوعات را می‌دانند.» آیت‌الله طباطبایی‌نژاد افزود: «بدون‌شک این راه‌افتادن در خیابان‌ها عاقلانه نیست؛ همواره به اداره مالیات می‌گویم که بر مردم سخت نگیرند. کرامت انسانی می‌گوید که اداره مالیات باید حرف مردم را قبول کند. راه‌افتادن در خیابان‌ها درست نیست؛ مردم، بچه‌هایتان را نگذارید در خیابان‌ها راه بیفتند و اعتراض کنند.»
«تجمعات پراکنده اعتراضی در کرج که از چهارشنبه، نهم مرداد، آغاز شده بود، روز پنجشنبه نیز با حضور جمعی از معترضان ادامه داشت. بر اساس این گزارش، روز چهارشنبه، ۱۰ مرداد، در پی انتشار اطلاعیه‌ای در فضای مجازی که حاکی از اخذ مجوز برای تجمع و اعتراض نسبت به وضعیت اقتصادی اخیر بود، فرمانداری کرج با انتشار اطلاعیه‌ای، این موضوع را یک شایعه عنوان و صدور هر مجوزی برای تجمع در کرج را تکذیب کرد. باوجود این ظهر پنجشنبه شمار اندکی که وضعیت اقتصادی، به‌خصوص گرانی را علت حضور خود عنوان می‌کردند، در فلکه اول رجایی‌شهر (گوهردشت) دست به تجمع زدند. این تجمع خیلی زود با حضور عوامل انتظامی و دعوت به آرامش پایان یافت. در نخستین تجمع که حوالی ساعت هشت شب سه‌شنبه، نهم مرداد، در گوهردشت صورت گرفت، جمعیتی بین ۲۰۰ تا ۷۰۰ نفر حضور داشتند. معترضان در این تجمع با سردادن شعارهایی، به وضعیت اقتصادی و مدیریتی کشور اعتراض داشتند. معترضان پس از چندساعت حضور توسط نیروی انتظامی متفرق شدند. شب چهارشنبه، دهم مرداد، نیز وضعیتی مشابه شب اول به وجود آمد که به گفته برخی شاهدان عینی، یک دستگاه موتورسیکلت و یک دستگاه خودرو نیروی انتظامی توسط شماری معترض به آتش کشیده شد که البته این موضوع را هیچ مقامی در استان تأیید نکرده است.»
تجمعات اعتراضی پراکنده‌ای هم در اراک برگزار شد. به گزارش ایسنا، «ظهر پنجشنبه میدان شهدا و ابتدای خیابان شهید رجایی شهر اراک شاهد اعتراضات پراکنده شماری از تجمع‌کنندگان بود. این تجمع که با حضور حدود ۲۵۰ نفر که به‌تدریج در این مکان تجمع کرده بودند ایجاد شده بود، با حضور نیروهای انتظامی پایان یافت. در این تجمع شعارهایی در اعتراض به شرایط اقتصادی موجود سر داده شد.» اما خبرگزاری فارس، در گزارشی تجمعات صورت‌گرفته در برخی استان‌ها را این‌گونه روایت کرده است: «قرار بود به سبک اغتشاشات دی‌ماه سال قبل که استارتش از مشهد زده شد، این‌بار همه‌چیز از اصفهان آغاز شود. اعتراضات چند ماه پیش کشاورزان، کمبود آب و گلایه‌های مردم از نابسامانی اقتصادی و گرانی، به زعم ضدانقلاب بهانه‌های خوبی بود تا جرقه سراسری اغتشاشات از نصف جهان زده و آتش آن به سایر استان‌ها کشیده شود؛ اما در عمل اتفاقات دیگری افتاد.»
فارس در ادامه آورده که «سه‌شنبه، ۹ مرداد بود که صنف تعمیرکاران خودروهای سنگین و صاحبان کارگاه‌های کوچک تولید قطعات خودرو به دلیل رکود سفارش‌ها، قطعی برق، بیمه، مالیات و گرانی مواد اولیه در شهرک صنعتی امیرکبیر تجمع کردند. تعدادشان حدود 300 تا 400 نفر و مطالبه‌شان صنفی بود. در همان آغاز تجمع، جانشین فرمانده انتظامی استان اصفهان به میان معترضان رفت و پای درددل‌شان نشست. پس از آن سایر مسئولان، نمایندگان مجلس، رؤسای اصناف مربوطه، مسئولان صنعت و شرکت توزیع برق هم به میان تجمع‌کنندگان رفتند و همگی مطالبات این قشر را بحق دانسته و بر لزوم پیگیری آنها تأکید کردند.»
فارس، اتفاقات چهارشنبه را هم این‌گونه روایت کرده است: «هم‌زمان با برگزاری جلسه مسئولان استانی با کارگران و صاحبان واحدهای تولیدی، گروهی حدودا 200 نفره با اقداماتی فراقانونی در شهرک صنعتی امیرکبیر تجمع کرده و ضمن ایجاد اخلال در فرآیند فعالیت کسبه منطقه باعث اختلال در تردد خودروهای خیابان امام‌خمینی(ره) شدند که با کنترل نیروی انتظامی این تجمع پس از ساعتی به پایان رسید.» فارس همچنین نوشت: «در تجمعی که پنجشنبه در میدان شهدا (مشهد) صورت گرفت، سردار نظری، فرمانده سپاه امام‌رضا(ع)، بدون تشریفات بین معترضان حضور یافت که مردم گلایه‌های خود را با او در میان گذاشتند. فشارهای اقتصادی و مشکلات معیشتی مهم‌ترین مسائلی بود که در گفت‌وگوی فرمانده سپاه امام رضا(ع) با معترضان مطرح شد و معترضان با شعار «مفسد اقتصادی اعدام باید گردد»، خواستار برخورد با مفسدان اقتصادی شدند.» این خبرگزاری در ادامه گزارش خود به تجمع جمعی از مردم شیراز در ظهر پنجشنبه در اعتراض به گرانی و افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها در چهارراه زند و خیابان توحید (داریوش) خبر داد که تعدادی اندک سعی داشتند با سردادن شعارهای سیاسی، مطالبات مردم را به انحراف بکشانند.
خبرنگار فارس در شیراز که به میان معترضان رفته بود، صحنه را این‌طور روایت می‌کند: «در پیاده‌رو خیابان داریوش، کُنج یک دیوار به همراه چند خانم مسن ایستاده بودم، همان‌طور که جمعیت معترض را نگاه می‌کردم، حرف‌های خانم‌ها را می‌شنیدم که یکی بطری آب‌معدنی‌اش را بالا گرفته بود و می‌گفت: «مگر این آب تولید داخل نیست؟ پس چرا قیمت آن از 500 تومن به 1500 تومان رسیده؟» آن‌یکی می‌گفت: «من از سلطان‌آباد به اینجا می‌آیم که کار کنم، پسر جوان 28ساله‌ای دارم که بیکار است...» در میان جمعیت معترض خبری از شکستن و خراب‌کردن و آتش‌زدن نبود، اما کم‌کم شعارها با هدایت برخی افراد، رنگ‌و‌بوی دیگری به خود گرفت و سیاسی شد؛ شعارهای «مرگ بر دیکتاتور»، «نه غزه، نه لبنان جانم فدای ایران» در میان صدای دست و سوت عده‌ای به گوش می‌رسید.»
این خبرگزاری همچنین نوشت: «در حاشیه تجمع صنعتگران منطقه امیرکبیر اصفهان، چند لیدر سازمان‌یافته با مأموریت ایجاد انحراف و تنش در اعتراضات مردمی بازداشت شدند.» فارس با انتشار عکس چند نفر که دور عینک و مارک لباس آنها خط قرمز کشیده بود، نوشت: «بر اساس مستندات موجود، این دستگیرشدگان با لباس‌های برند و مارک‌دار خود کمترین شباهتی به قشر کم‌درآمد و کارگران کارگاه‌های صنعتی نداشته، اما با تلاش زیاد سعی در به انحراف‌کشاندن شیوه طرح مطالبات اقتصادی تجمعات داشتند.»
دیدگاه تان را بنویسید